Pług „Zwycięzca”

Dodano dnia: 09/04/2019

Na ziemiach polskich, pod koniec XIX wieku, przepaść technologiczna w stosowaniu pługów była ogromna. Podczas gdy w Wielkopolsce przyjął się już pług żelazny to na terenach na wschód od Wisły stosowano jeszcze drewniane sochy.
1898 roku Alfred Ventzki z Grudziądza, zaprezentował podczas konkursu orki w Rothehaus na terenie Westfalii, swój jednoskibowy pług koleśny, przeznaczony do głębokiej orki. Jakość orki była wyśmienita. Wyrób Ventzkiego zdeklasował konkurencję zdobywając pierwszą nagrodę. Pług ten nazwano „Zwycięzcą z Rothehaus”, a wkrótce przyjęła się jego potoczna nazwa „Zwycięzca”. Ta udana konstrukcja powstała na skutek wielu doświadczeń i poprawiania konstrukcji dwuskibowych pługów ramowych innych producentów. Od czasu wspomnianego konkursu liczne firmy (głównie krajowe) starały się wykonać jego mniej lub bardziej udane kopie, próbując zbliżyć się do pierwowzoru. Najbardziej kluczowe elementy pługa zostały zastrzeżone patentem, co utrudniało jego kopiowanie.

Pług ramowy „ Zwycięzca” to jak by dwuskibowiec „Correct” Ventzkiego , ale o jednym korpusie.

Pługiem można było wykonać orkę głęboką a po uzbrojeniu w krój talerzowy stawał się on idealnym narzędziem do przyorywania nawozów słomiastych lub zielonych. Dodatkowym wyposażeniem był przedpłużek, dzięki któremu odwracanie skiby następowało jakby dwoma etapami (tzw. orka piętrowa) przy niezniszczonej strukturze gleby.

Zwycięzca z krojem nożowym i przedpłużkiem zwanym wówczas podrzynaczem. Linia przerywaną zaznaczona jest warstwa odwracana przez przedpłużek, czyli pierwszy etap orki, następujący przed pracą głównego korpusu.

Wkrótce „ Zwycięzca” zdominował polski rynek. Od początku produkcji był stale poprawiany. Największe modyfikacje wprowadzono w 1909 roku. W latach dwudziestych na skutek sygnałów płynących od użytkowników wprowadzono pogłębiacz lemieszowy „Ideał”.

Pogłębiacz „ Ideał” cechował prosty montaż i możliwość zamontowania w innych pługach Ventzkiego. Posiadał on własny mechanizm regulacji głębokości. Maksymalne pogłębienie jakie można było uzyskać to 17cm.

Przy jego zastosowaniu następowało głębokie wzruszenie podglebia przy pozostawieniu górnej urodzajnej warstwy ziemi na górze.  Pług ustawiało się tak by tylny główny korpus orał jak najpłycej. Można było też mieszać podglebie z górną warstwą. Co ciekawe pogłębiacz posiadał powszechnie dziś stosowane śrubowe zabezpieczenie przeciwkamieniowe Pogłębiacz był elementem uniwersalnym pasującym również do spokrewnionych ze „Zwycięzcą” dwuskibowych pługów „Correct”.

W dwudziestoleciu międzywojennym można było zamówić pięć modeli „Zwycięzcy”, oznaczonego początkowego symbolem TR a później UTR.  Różniły się one zarówno szerokością jak i głębokością orki.
Pług wyposażano w sprężynowy dyszel, co oszczędzało konia i pozwalało na zmniejszenie, odczuwalnego przez zwierzę oporu o 8 do 14 %. Było to też swego rodzaju zabezpieczeniem w przypadku trafienia na kamień. Do końca lat dwudziestych stosowano odkładnice ze stali walcowanej jednowarstwowej, natomiast w następnym dziesięcioleciu pojawiła się również stal chromowa i trzywarstwowe odkładnice ze stali pancernej, szczególnie polecane dla pługów pracujących na bardzo ciężkich glebach.

Elastyczny dyszel stanowił dobre zabezpieczenie przeciwkamieniowe.

W 1939 roku za 115 zł można było nabyć pług UTR6, do którego dodawano w komplecie, zapasowy lemiesz i szczelne piasty.
Po wojnie, polski przemysł, a głównie zakład w Grudziądzu powstały na bazie firmy  Ventzki rozpoczął produkcję większości przedwojennych pługów. Dodać należy, że nawet symbole i nazwy zostały zachowane te same. Podobnie było i w przypadku pługów UTR.  Podjęto się wytwarzania czterech z pięciu modeli UTR, rezygnując jednocześnie z największego UTR-15, jako wymagającego czterech bardzo silnych koni. W latach sześćdziesiątych, fabryka w Grudziądzu całkowicie przestawiła się na produkcję pługów ciągnikowych, wobec czego dokumentację przekazano do zakładów w Gilde koło Radomska. Tam uruchomiono produkcję trzech typów pługów a przy okazji weszło kilka zmian parametrów głębokości i szerokości orki. Dodatkowo produkowany od tego momentu w zakładach Gilde pług otrzymał symbol PR (pług ramowy).

Pług w położeniu roboczym.

W tym czasie głównymi odbiorcami tej udanej „jednoskibówki” były małe gospodarstwa przed wszystkim z południowej i wschodniej Polski. Zapotrzebowanie na tego typu maszyny stale spadało dlatego już na początku lat siedemdziesiątych wstrzymano produkcję najmniejszego modelu. Od 1970 roku pozostałe dwa pługi otrzymały oznaczenia U068 i U069, sam zakład na skutek centralizacji wszedł w skład zjednoczenia „Agromet Unia” i podlegał dyrekcji w Grudziądzu.  Produkcję pługów U068 i U069 całkowicie zakończono w 1975 roku.

„Zwycięzca” z pierwszych serii – eksponat Muzeum Narodowego w Szreniawie.

Spoglądając do poniższej tabeli warto prześledzić zmiany zachodzące w pługach „Zwycięzca” na przestrzeni lat. Szczególnie ciekawe są różnice ciężaru, szerokości i głębokości orki. Na przykład ciężar pługa z TR 10 z 1929 roku przez 45 lat zmalał o 34kg. W 1974 roku określono, że pług, który dotąd potrzebował 3 koni może zadowolić się jednym lub dwoma końmi. W 1939 roku pług TR 12 był droższy od TR 10 o 27%, natomiast różnica wartości między ich odpowiednikami w 1965 roku wynosiła już tylko 7 %.

Rafał Mazur