Kombajny ziemniaczane serii: E-671, E-668 i E-675

Dodano dnia: 09/09/2019

Kopaczka gwiazdowa przyniosła istotne ułatwienie pracy, przy zbiorze ziemniaków. Jednak straty wynikające z przysypania ziemią i uszkodzenia bulw, zwłaszcza wczesnych i przeznaczonych do sadzenia były dość znaczne. Odsetek uszkodzeń sięgał nawet 12%, co przewyższało straty przy kopaniu ręcznym. Znacznie delikatniej działała przesiewająca kopaczka z XIX wieku, pomysłu naszego rodaka Kobylińskiego. Ogólnie mówiąc ta kopaczka podcinając bulwy za pomocą lemiesza, wydobywała je na przenośnik rusztowy. Dalszy jej rozwój dał początek kopaczkom i kombajnom ziemniaczanym.

Idea działania kopaczki rusztowej.

W Niemczech pierwsza kopaczka przenośnikowo – łańcuchowa została zbudowana przez Hansa Lanza w 1935 roku. Równolegle powstały kopaczki rusztowe Schatzgräber poruszane przez zaprzęg konny oraz z silnik. Ten ostatni stanowił źródło napędu dla rusztów przesiewających. Podczas prób konstruktorzy natknęli się na problem z wytrzymałością silnika. To skłoniło ich do zbudowania maszyn napędzanej od wałka przekaźnikowego. Jej działanie, również nie było zadowalające. Dopiero kopaczka typu 210, z zawieszeniem rusztów na drewnianych sprężynach okazała się w pełni użyteczna. Zasadnicza konstrukcja tej maszyny przetrwała w Niemczech do lat pięćdziesiątych. W celu lepszego wykorzystania ciągnika, powstała jej dwurzędowa odmiana.

Schemat działania kopaczki przenośnikowej Hansa Lazna z 1935 roku.

W 1942 roku Hans Sack opracował kombajn oparty na kopaczce Schatzgräber, wyposażonej w urządzenie zbierające i układające w kupkach ziemniaki za kombajnem. Jednak nawet w najlepszych warunkach pozostawało dużo zanieczyszczeń, takich jak kamienie, korzenie, resztki łęcin. To wymusiło zaprojektowanie urządzenia czyszczącego. W rezultacie powstał w 1947 roku kombajn Schatzgräber 1001. W stosunku do poprzedniej maszyny, tuż za rusztem został on wyposażony w przenośnik oddzielający łęty. Składał się on z taśmy z łopatkami, która przesuwała w blaszanym korycie ziemniaki wraz z zanieczyszczeniami ku górze. Łęciny i chwasty pozostawały na gęsto rozmieszczonych łopatkach, a następnie były wyrzucane po za maszynę. Zaś ziemniaki, kamienie i bryły ziemi spadały przez otwory między prętami i dostawały się na przenośnik poprzeczny, na którym mechanicznie oczyszczane były z resztek korzeni i drobnych chwastów. Po czym przedostawały się wraz z kamieniami na ruszt oczyszczający, obsługiwany przez 4 osoby. Na końcu ziemniaki zbierane były w worki lub kosze.

Kombajn ziemniaczany Schatzgräber 1001 z 1947 roku.

W 1949 roku powstał kombajn Schatzgräber 1002, różniący się od modelu 1001, zastosowaniem zbiornika. Odpadało więc zbieranie koszy lub worków z pola. Kombajn działający według systemu ruchomych rusztów przesiewających mógł pracować na glebach łatwo przesiewanych. Na bardzo zwięzłych glebach wydajność maszyny znacznie spadała, zaś przebieranie ziemniaków na przenośniku poprzecznym stawało się utrudnione.

Kombajn E-375 zapoczątkował serię wydajnych maszyn, przeznaczonych dla dużych areałów.

Rozwiązaniem tego problemu stało się połączenie działania systemu przenośnikowego i rusztowego. Doprowadziło to do zbudowania 2-rzędowego kombajnu E -372. W tej maszynie oprócz przenośnika łańcuchowego, zastosowano wzorowane na radzieckim kombajnie Czukinowa, dwa napełnione powietrzem wałki, mające za zadanie rozkruszać bryły.

Schemat obiegu ziemniaków w kombajnie E-375:
1- lemiesz; 3- przenośnik łańcuchowy, 4- cylindry pneumatyczne rozgniatające grudy, 5- wytrząsacze rusztowe, 6- przenośnik wydzielający łęty, 7- podnośnik bębnowy, 8- taśma sortująca, 11- przenośnik poprzeczny transponujący ziemniaki na przyczepę.

Część podkopująco-przesiewająca kombajnu E-375:
1- lemiesz, 2- przenośnik łańcuchowy, 3- przenośnik wytrząsający-rusztowy.

Zespół oczyszczania ziemniaków w kombajnie E-375:
1- przenośnik łańcuchowy, 2- walce pneumatyczne- rozgniatające grudy ziemi.

Ponadto w systemie oczyszczania E-375 znalazł się przenośnik oddzielający łęty i bębnowy przenośnik. W owym bębnie odbywało się dalsze oddzielanie ziemi i drobnych zanieczyszczeń. Łopatki umieszczone wewnątrz przenosiły ziemniaki i większe grudy na przenośnik pochyły, a dalej na stół selekcyjny. Zanieczyszczenia płaskie o dużej przyczepności zabierane przez przenośnik, były odrzucane na drugą część stołu. Powstawał  zatem jakby dwa strumienie masy, oddzielone od siebie podłużną przegrodą stołu selekcyjnego. Jeden zawierał więcej ziemniaków, zaś drugi więcej zanieczyszczeń. Pracownicy stojący po stronie strumienia ziemniaków wybierali zanieczyszczenia i wrzucali je do strumienia zanieczyszczeń. Stojący po stronie zanieczyszczeń wybierali ziemniaki wrzucając je do strumienia ziemniaków. Dalej ziemniaki dostawały się na przenośnik, podający ziemniaki bezpośrednio na przyczepę.

Układ oddzielający kombajnu E-375:
Blaszana pochylnia – 1, o kierunku przemieszczania ziemniaków ku górze. Ruch ten wymuszony jest przez przenośnik oddzielający łęty – 3. Podczas przejścia przez szczelinę, łęciny pozostawały na łopatkach, a następnie były wyrzucane po za maszynę. Zaś ziemniaki, kamienie i bryły ziemi spadały przez otwory między prętami na przenośnik – 2. Dalej na bębnowy przenośnik – 4, w którym odbywało się dalsze oddzielanie ziemi i drobnych zanieczyszczeń. Łopatki umieszczone wewnątrz przenosiły ziemniaki i większe grudy na przenośnik na stół selekcyjny – 5.
Biała strzałka oznacza kierunek przemieszczania ziemniaków.

Rozwój badań nad konstrukcją kombajnów E-375, doprowadził do zastąpienia tradycyjnych lemieszy, obrotowymi tarczami (lemiesze rotacyjne). Stwierdzono, że tego typu rozwiązanie lepiej sprawdza się na ziemiach cięższych. Ponadto w stosunku do kombajnu E-372, zrezygnowano z przenośników rusztowych, na rzecz dwóch przenośników łańcuchowych. Zmodyfikowany kombajn otrzymał oznaczenie E-675. Mógł on pracować na międzyrzędziach o szerokości: 62,5 – 70cm.

Kombajn ziemniaczany E-675.

Różnice w budowie kombajnu E-675 w stosunku do E-375 można prześledzić na poniższym schemacie:

Schemat działania kombajnu E-675:
1- rotacyjny lemiesz podcinający, 2- przenośniki łańcuchowe, 3- pneumatyczne walce kruszące bryły ziemi, 4- przenośnik oddzielający łęty, 5- przenośnik bębnowy, 6- stół selekcyjny, 7- przenośnik podający na przyczepę.

Równolegle weszła do produkcji kopaczka zbierająca E-660, oparta na podzespołach kombajnu E-675. W uproszczeniu można ją scharakteryzować, jako uproszczony kombajn, pozbawiony podnośnika bębnowego i stołu selekcyjnego.

Kopaczka zbierająca E-660.

W połowie lat 60 XX wieku, wschodnioniemieccy konstruktorzy dalej rozwinęli konstrukcję tworząc serię pokrewnych kombajnów o oznaczeniach E-667, E-668, E-671. W stosunku do E-675, kombajny posiadały zmieniony obieg ziemniaków z wzdłużnie usytuowanym podnośnikiem bębnowym. W części modeli zastosowano gumowy oddzielacz kolczasty lub kolczasto-szczotkowy.

Kombajn E-667/0 widok z lewej strony.

Ponadto w kombajnach tych zaprojektowany został układ kierowniczy umożliwiający skręt kół. Model E-667 był przystosowany do pracy na tradycyjnych rzędach 62,5cm. E-668 pracował w zakresie od 62,5 do 70cm, zaś E-671 przy rozstawie 75cm.

Obieg ziemniaków w kombajnach E-667/0, E-671/0, E-671/2 z kolczasto-szczotkową taśmą oddzielającą.

Poszczególne odmiany tych kombajnów różniły się między sobą wyposażeniem i kompletacją dostosowaną do poszczególnych rynków i wymagań odbiorców. Obrazuje to poniższa tabela:

Opisując w skrócie działanie kombajnów E-667-671, warto wspomnieć o walcach dociskowych, które w czasie pracy umożliwiały przejęcie nierówności między rzędami przez maszynę. Ponadto umożliwiały one rozgniatanie grud jeszcze w redlinach. Podcinanie redlin odbywało się za pomocą wspomnianych wcześniej dwóch przeciwbieżnych lemieszy talerzowych, które dalej podrzucały masę na pierwszy przenośnik łańcuchowy.

Walce dociskowe redlin – 1, oraz lemiesz rotacyjny – 2.

Jakość pracy lemieszy zależała od prędkości i warunków zbioru. Na przykład na glebach lekkich następowała skłonność do ześlizgiwania się redliny z lemieszy. Dlatego zwiększenie prędkości stabilizowało ich pracę, obniżając liczbę gubionych ziemniaków. Jako wytyczną, przyjęto dla tego kombajnu szybkość 4km/godz.
Ziemniaki oczyszczone wstępnie na przenośnikach łańcuchowych i po przedostaniu się przez parę rozkruszających walców pneumatycznych,  przenoszone były dalej podajnikiem kołowym na zespół taśm kolczastych i selekcyjnych, gdzie były przebierane przez 4 osoby obsługi- podobnie jak miało to miejsce w kombajnach E-375 i E-675. Przebrane ziemniaki przekazywane były przenośnikiem poprzecznym o napędzie hydraulicznym na jadącą obok przyczepę.

Przenośnik oddzielający łęty.

Wzdłużnie usytuowany przenośnik bębnowy.

Ponieważ niektóre ciągniki, z nadwyżką mocy, mogły poruszać się na niższych obrotach pozwalających uzyskać na wałku 425 obr/min, dlatego w modelach E-671, zaprojektowano przekładnię dwustopniową. Składała się ona z dwóch par kół łańcuchowych i dwóch rzędów łańcuchów drabinkowych biegnących w kąpieli olejowej. Producent zastrzegał, że do tej prędkości obrotowej niezbędny był ciągnik z obrotomierzem dokładnie wskazującym prędkość końcówki wałka. Przekroczenie wartości 425 obr/min, nie mogło przekraczać +/- 10%.

Zacieśnianie promienia zawracania, przy pomocy skrętnego układu kół kombajnu.

Warto wspomnieć jeszcze o układzie kierowniczym. Do wykonywania skrętu kół , służyła kierownica, która znajdowała się pomoście maszynisty. Pozwalało to na zacieśnienie promienia zawracania na uwrociach. Kombajn wraz z ciągnikiem potrzebował pozostawienie około 8-10 m szerokości uwroci.

Stanowisko operatora kombajnu E667/0:
Kierownica: obrót w kierunku „a”- wychylenie kół w prawo,
obrót w kierunku „b” – wychylenie kół w lewo,
1- dźwignia do blokowania układu kierowniczego,
2- wrzeciono nastawcze głębokości pracy lemieszy,
3- dźwignia rozdzielacza hydraulicznego do ustawienia przenośnika wyładunkowego,
4- dźwignia rozdzielacza hydraulicznego do podnoszenia i opuszczania lemieszy.

Inną zaletą tego układu była możliwość pracy na stokach do 15% pochylenia poprzecznego. W tym przypadku operator nastawiał koła pod skos do nachylenia terenu jak na rysunku poniżej:

Zalecany skręt kół podczas pracy na pochyłościach poprzecznych. Hanggeffäle – kierunek pochylenia stoku.

W praktyce stopień wychylenia ustawiało się po przez obserwację biegu tylnego koła. Należało baczyć, by koła nie wyjechały z nadanego kierunku i przy tym nie zniszczyły rzędów z ziemniakami.

Jednym z ostatnich kombajnów ziemniaczanych z Weimaru był produkowany w latach osiemdziesiątych Fortschritt E-686. Posiada on wiele ulepszeń w stosunku do modeli z poprzednich lat. Jednak zasadnicza konstrukcja pozostała zbliżona do starszych kombajnów. Z zewnątrz można dostrzec, że zastąpiono przenośnik bębnowy, przenośnikiem kubełkowo-łańcuchowym.

Do Polski w latach sześćdziesiątych XXw., początkowo sprowadzano tylko kombajn E-675. Import następował zakontraktowanymi seriami, ustalonymi według potrzeb państwowego rolnictwa. I trzeba przyznać, że w tym okresie był to jedyny kombajn ziemniaczany stosowany przy zbiorze ziemniaków w naszym kraju. Dopiero w latach 1972/73 roku, zakupione zostały kombajny E-667/0. Pozostałych modeli nie zamawiano, z tego względu, że w tamtym czasie w Polsce obowiązywał system sadzenia ziemniaka na szerokość 62,5cm. Wschodnioniemiecki kombajn importowany był do około 1978 roku. Stopniowo na naszych polach zaczął zastępować go, wytwarzany na licencji Niwöhner, jedno rzędowy kombajn Z-644, a następnie dwurzędowy Z-614.

Rafał Mazur

Zobacz więcej na