Historia Ursusa cz. II

Dodano dnia: 02/11/2006

Część II – Okres międzywojenny

Po I wojnie światowej zakład nie był w najlepszej formie. Oprócz działań wojennych przyczyniła się do tego sytuacja ekonomiczna fabryki. Jedyną radą na poprawienie sytuacji fabryki było więc stworzenie spółki akcyjnej, z dużą ilością akcjonariuszy – stało się to 4 czerwca 1920 roku. Powołano wówczas do życia „Fabrykę Silników i Traktorów Ursus, Spółka Akcyjna”.
Jednak o produkcji traktorów można mówić właściwie dopiero od 1922 roku, kiedy to mury fabryki zaczęły opuszczać pierwsze „ciągówki” (tak wtedy je nazywano). Jednak już w 1915 roku Karol Taylor, profesor Politechniki Warszawskiej, opracował dokumentację techniczną pierwszej „ciągówki”. W trzy lata później był już gotowy prototyp, jednak na drodze tego projektu stawały liczne trudności, między innymi wojna, i niestety nie wszedł on do produkcji.

Prototyp ciągówki Karola Taylora

Tak jak już wspomniałem, pierwsze ciągniki zaczęto produkować dopiero w 1922 roku – ta data uważana jest za początek przemysłu ciągnikowego w Polsce. Opierały się one na licencji amerykańskiego ciągnika Titan. Wyposażone były w dwucylindrowe, poziome silniki zasilane ciężką benzyną lub naftą o mocy 25 KM prz 575 obr./min. Montowano je na stalowych podwoziach ramowych i stalowych szprychowych kołach, zaopatrzonych w tzw. ostrogi. Zademonstrowano je po raz pierwszy podczas wystawy rolniczej w Wilanowie, a potem na II Targach Wschodnich we Lwowie w roku 1922 roku. Otrzymały one wiele pozytywnych opinii. O ich wysokiej jakości świadczy fakt, że jeden z pierwszych ciągników tego typu służył aż do 1968 roku Panu Stanisławowi Rakowskiemu ze wsi Chyliny (dawne woj. płockie). W tym właśnie roku został on przekazany do zakładowego muzeum, a właściciel w zamian otrzymał nowego Ursusa C-330. Przez te 46 lat ciągnik cały czas służył swojemu właścicielowi. W chwili przekazania do muzeum oczywiście był na chodzie, czego dowodem był pokaz pracy „ciągówki” dokonany przez właściciela. Ciągniki tego typu produkowano w Ursusie do 1928 roku i wytworzono ich około 100-150 sztuk.

Ciągówka Ursus, produkowana na bazie IHC Titan, podczas pracy u p. Rakowskiego – lata 60. XX w.

Ciągówka pozyskana od p. Rakowskiego w przyfabrycznym Muzeum Ursusa

Od 1921 roku rozważano podjęcie produkcji samochodów wojskowych w Ursusie. Ten rozdział w historii Ursusa omówię tylko pobieżnie, gdyż wykracza on poza tematykę strony, a jest niesłychanie rozbudowany i wykracza poza ramy tak krótkiego artykułu.
W 1923 roku rozpisano przetarg na pojazdy wojskowe. Każda z zgłoszonych firm miała przedstawić jeden samochód 3-tonowy na ogumieniu masywowym i jeden 1,5-tonowy na pneumatykach tej samej firmy. Zgłosiły się następujące firmy: Berliet, De Dion-Bouton, Renault, Fiat i SPA. Polskich konstrukcji nie było niestety. Na uruchomienie produkcji liczyła firma „Światowid” w Myszkowie , przedstawiając samochody De Dion-Bouton, dwie fikcyjne firmy zgłaszające Fiata i Renault oraz nowo powstała (12 lipca 1922r.) Spółka „Zakłady Mechaniczne URSUS” reprezentująca włoskie samochody firmy SPA.
Aby fabryka mogła sprostać ewentualnym zamówieniom wojska, wystąpiono do Państwowego Banku Gospodarstwa Krajowego o pożyczkę w wysokości 500 000 dolarów, która została spożytkowana m.in. na zakup i budowę fabryki w Czechowicach (dzisiejszy Ursus). W błyskawicznym tempie „rosły” hale. Sama tylko hala obrabiarek miała powierzchnie ponad 10 tys. m² i wyposażona była w najnowocześniejsze maszyny sprowadzone z Anglii i USA.
Wróćmy jednak do przetargu. Aby wyłonić najlepszego zorganizowano w 1924 roku rajd na dystansie 3000 km. Trasa przebiegała w większości marnej jakości drogami, które dziś uznalibyśmy za polne. Jako ciekawostkę warto dodać, że po zakończeniu rajdu i ważeniu pojazdów, okazało się, że każdy z nich ma średnio 300-500 kg zaschniętego błota jako zbędny balast. Pomimo odmiennych wyników rajdu – to właśnie samochody SPA wygrały przetarg i miały być produkowane w Zakładach Mechanicznych Ursus. Zapewne decyzja spowodowana była chęcią odzyskania pożyczki przez bank. Po kilku jeszcze problemach do produkcji wdrożona została ostatecznie tylko 1,5-tonowa ciężarówka SPA, jednak pod nazwą Ursus. Dopiero 11 lipca 1928 roku (a nie jak planowano w 1926r.) pierwsze ciężarówki typu Ursus A opuściły hale fabryczne. Były one poddawane różnym ulepszeniom.
W okresie międzywojennym produkowano w Ursusie także różne pojazdy wojskowe, w tym pojazdu pancernego mieszczącego 4-osobową załogę.
W 1930 roku ogłoszono upadłość i fabrykę przekazano pod skrzydła Państwowych Zakładów Inżynieryjnych. Powodów bankructwa było wiele. Jednym z głównych było gwałtowne załamanie się w Polsce rynku samochodów ciężarowych.
Kolejna część dotyczyła będzie losów fabryki podczas i po II wojnie światowej. Zapewne pominąłem wiele znaczących faktów z historii fabryki, jednak starałem się zaznaczyć te, które miały jakieś większe znaczenie lub dotyczyły tematyki strony.

Paweł Rychter

Ciężarówka Ursus typ A