Żniwiarka Przodownica

Dodano dnia: 24/04/2019

Polska po II wojnie światowej była w bardzo ciężkiej sytuacji zarówno gospodarczej jak i materialnej. W tej samej sytuacji znalazła się również Fabryka Maszyn Rolniczych w Płocku. Jednakże dzięki pomocy Armii Czerwonej już w czerwcu 1945 roku zaczęto produkować pługi oraz wozy gospodarcze. Zmieniono nazwę fabryki na Państwowe Zakłady Samochodowe, gdzie prócz wyżej wymienionych maszyn zaczęto remontować samochody dla wojska. Na początku 1946 roku po wejściu PZS-u w skład Płockich Zakładów Przemysłowych zaczęto na dobre produkcję maszyn rolniczych takich jak: pługi, kieraty, sieczkarnie, śrutowniki, wialnie oraz proste młocarnie bez czyszczenia.

Żniwiarka Ż5A „Przodownica” z 1958 roku.

W 1948 roku powstał zamysł by w fabryce zacząć produkcję żniwiarek, które powinny wyprzeć z gospodarstw chłopskich i państwowych kosy. Jednak mimo trudności z materiałem oraz wzorem postanowiono skopiować amerykańską żniwiarkę typu McCormnick. Prace nad prototypową serią ruszyły i w dniu 16 czerwca 1948 roku zmontowano pierwszą żniwiarkę. Do 2 lipca zmontowano jeszcze 14 maszyn, które niewątpliwie zrobiły przełom w historii polskiego rolnictwa. 10 lipca trzy żniwiarki zostały przewiezione do fabrycznego gospodarstwa w Grodkowie koło Płocka, natomiast pozostałe trafiły do Stacji Doświadczalnej SGGW w Grodzisku Mazowieckim oraz do majątku doświadczalnego Uniwersytetu Poznańskiego.

Żniwiarka z serii prototypowej wykonana w czerwcu 1948 r.

Dnia 6 sierpnia 1948 roku na grodkowskich polach odbył się pokaz pracy żniwiarek, w którym brali udział cała dyrekcja i załoga Płockich Zakładów Przemysłowych, ówczesny minister Rolnictwa Dąb- Kocioł oraz rzesze rolników z całej Polski, którzy chcieli już po pokazie nabyć na ,,pniu” wszystkie żniwiarki. Po premierowym pokazie zachwycony lekkością, zwrotnością, solidną budową i wydajnością żniwiarek minister „polecił” by ruszyła produkcja seryjna. Tak się stało i w sierpniu 1948 zaczęto seryjnie produkować żniwiarki, które produkowano do września 1971 roku.

W pierwszych dwóch latach produkcji zbudowano 615 sztuk żniwiarek, zmieniając również nazwę fabryki na Fabrykę Maszyn Żniwnych im. Marcelego Nowotki. Zdecydowano się na produkcję wyłącznie żniwiarek, kieratów oraz młocarń. W 1951 roku zakończono produkcję kieratów oraz młocarń. Po modernizacji w 1953 roku żniwiarka Ż-5A otrzymała nazwę „Przodownica”, która przetrwała do dnia dzisiejszego.

Dźwignie obsługi: 1- dźwignia regulująca pracę grabi, 2- dźwignia włączania napędu, 3- pedał włącznika regulatora grabiowego, 4- dźwignia pochylenia pomostu, 5- pokrętło podnoszenia korpusu, 6- targaniec

Prosta obsługa oraz regulator, dzięki któremu można było regulować wielkość snopów niezależnie od gęstości zboża sprawiły że ten typ żniwiarki był chętnie kupowany przez gospodarstwa zarówno indywidualne jak i państwowe.

1 – dźwignia regulacji garści snopów, 2 – skala regulatora

„Przodownica” w 1963 roku została wyposażona za dopłatą w ogumione koła i otrzymała symbol Ż-5B. Zmodernizowana żniwiarka była produkowana równolegle ze swoją pierwszą wersją Ż-5A do zakończenia jej produkcji w 1969 roku, kiedy wyprodukowano ostatnie 50 sztuk „Przodownic” na metalowych kołach.

Żniwiarka Ż-5B złożona do transportu.

1- korpus żniwiarki, 2- kolumna grabiowa, 3- pomost, 4- przyrząd tnący, 5- koło główne (napędzające), 6- koło zbożowe, 7- rozdzielacz wewnętrzny, 8- rozdzielacz zewnętrzny, 9- grabie, 10- grabiochron

Żniwiarka Ż-5B, podobnie jak jej poprzedniczka charakteryzowała się wysoką wydajnością wynoszącą ok. 0,5 hektara na godzinę przy dwukonnym zaprzęgu. Szerokość przyrządu koszącego wynosiła 150 cm, co przy ówczesnych gospodarstwach chłopskich w zupełności wystarczało. W państwowych gospodarstwach „Przodownice” zostały szybko wyparte przez snopowiązałki oraz kombajny, jednakże były stosowane głównie przy dwufazowym systemie zbioru zbóż, gdzie kombajny były wyposażone w podbieracz palcowy. By szybciej skończyć żniwa to stosowano agregaty żniwne składające się z ciągnika oraz dwóch – trzech żniwiarek. Wadą takiego agregatu było utrudnione manewrowanie na uwrociach i przy skręcaniu w zagon: często zostawały pasy nieskoszonego zboża.

Agregat złożony z dwóch żniwiarek.

W latach sześćdziesiątych ten sposób zbioru zaczął zanikać. Równocześnie w FMŻ zaczęła się rozkręcać produkcja Vistul oraz pod koniec dekady wykonano prototypy kombajnów KZS-3 i KZS-5 znanych jako Bizon Z040 i Z-050. Czas płynął i we wrześniu 1971 roku bramy płockiej fabryki opuściła ostatnia „Przodownica” zamykając w ten sposób rozdział w historii polskiego przemysłu maszynowego. Obecnie płockie żniwiarki są bardzo rzadko spotykane przy pracy. Jednak cieszą oczy w różnych skansenach oraz na wystawach zabytkowych maszyn rolniczych.

Marcin Marek